Kâğıt vb. yumuşak malzemeler üzerine bir şeyler basma eylemi çok eskilere dayanmakla birlikte günümüzdeki anlamıyla matbaanın icadı 1440’a dayandırılmaktadır. Johann Gutenberg’in bu icadıyla elbette bilginin seri olarak daha çok üretilmesi ve dolayısıyla daha hızlı yayılması mümkün oldu. Ancak bu kültürel sıçramanın bir diğer kahramanı da şüphesiz ki kâğıttır. O olmadan bilginin aktarılması, yayılması kim bilir ne kadar zor olurdu. Temelleri M. Ö. 2. yüzyıla kadar giden kâğıt yapımı işinde Çinlilerden Mısırlılara kadar birçok uygarlığın değişik oranda katkıları vardır. Ama bu malzeme elbette matbaanın icadıyla daha çok önem kazandı ve gelişimini bu icatla birlikte sürdürdü.
Osmanlı Devletinde ilk Türkçe matbaa Lale Devri’nde (1718 – 1730), 1727’de açıldı. Dönemin padişahı III. Ahmet’ti bu fikre ikna eden Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi ve İbrahim Müteferrika ortaklığıyla açılan matbaanın adresi İbrahim Müteferrika’nın evi idi. Matbaanın açılması kendi çağına göre oldukça önemli bir gelişme idi ve beraberinde başka önemli gelişmeler de getirecekti. Bunların başında ise artan kâğıt ihtiyacı gelmekteydi.
Türkçe matbaa açılmadan önce de gerek hattatlar gerekse gayr-ı Müslimlere ait matbaalar kâğıda ihtiyaç duymakta idi. Ancak Batı ve Doğu toplumlarından getirtilen kâğıtlar yeterli olmakta, daha fazlasına gerek duyulmamaktaydı. Matbaanın açılmasından sonra daimi üretim yapacak bir tesis ihtiyacı kendini hissettirmeye başlamıştır. Bu matbaanın amaçlarından biri de yüksek fiyatlı yazma eserleri daha düşük fiyatlara tab etmek ve herkes tarafından alınmasını kolaylaştırmaktı. Bu durum, kâğıdın da uygun fiyata elde edilmesini gerektirmekteydi. Ucuz ve yeterli miktarda kâğıt ihtiyacı ancak bir kâğıt fabrikasının kurulması ile karşılanabilirdi. Hal böyle olunca matbaanın müteşebbislerinden olan İbrahim Müteferrika bu alanda da girişimci rolü oynamaktan çekinmemiş ve öncü olarak hareket etmiştir. İbrahim Müteferrika fabrikanın kuruluşu için 1741’de harekete geçmiştir. Birkaç sene içerisinde de üretime geçmesini sağlamıştır.
Başlangıçta kurulacak kâğıt fabrikasının yeri İstanbul olarak düşünülmüştür ama yaz aylarında burada su sıkıntısı çekildiği ve fabrikanın işlemesi suya bağlı olduğu için bu mümkün olmamış onun yerine Yalova tercih edilmiştir. Yalova’nın Elmalık köyünde Hırka deresi üzerinde fabrikanın kurulması kararlaştırılmıştır. Fabrikada çalıştırılacak uzman ekip ise Polonya’dan o zamanki adıyla Lehistan’dan getirtildi. Çünkü Lehistan kâğıt üretimi konusunda o dönemde iyi durumda idi.
Getirtilen üç usta ile anlaşmayı İbrahim Müteferrika yaptı. Buna göre kâğıt fabrikasında kullanılacak aletleri bu ustalar yapacak malzeme ise devlet tarafından karşılanacaktı. Ayrıca bu ustaların ayrılmasından sonra da üretimin devam edebilmesi için yanlarına yetiştirilmek üzere de personel verilecekti. Böylelikle o dönemdeki “Yalakabad Kâğıthanesi” yani Yalova kâğıt fabrikasının temelleri atıldı ve birkaç yıl içinde de üretime geçmesi sağlandı.
İşte 1727’de açılan Türkçe matbaanın yarattığı etki sonradan kâğıt fabrikasının da kurulması ile katlanarak artmıştır. Matbaa imgesiyle özdeş hale gelen İbrahim Müteferrika Türk kültüründeki kâğıtçılık sektöründe de öncü bir isim olmuştur. Bu nedenle Yalova’da 2013 yılında kurulan ve Türkiye’nin ilk kâğıtçılık tarihi müzesi olan Yalova Kâğıt Müzesi’ne İbrahim Müteferrika’nın adı verilmiştir. Evet, Türkiye’de böyle bir müzenin varlığı da, her şeyin dijitalleştiği bu çağda ayrıca bir önem arz etmektedir. Hem Müteferrika’yı anlamak ve yad etmek hem de nesiller boyu bilginin aktarılmasında insanlığa hizmet eden bir objeye hak ettiği değeri göstermek açısından oldukça ince bir davranış kâğıt müzesi açmak. Burada kâğıdın tarihini, yapılışını, korunmasını, kâğıt sanatlarını, sanayisini anlatan bilgi panoları bulunuyor. Ayrıca ziyaretçiler isterlerse üretim atölyelerinde kendi kâğıtlarını üretebiliyor ve kâğıdın tarihi yolculuğunun bir parçası olma fırsatını yakalıyor.
